Monday, January 24, 2005
درگيلر رولو آذربايجانين موعاصير تاريخينده
...............بهمن ايكيسي – تبريز شهرينده – تورك ديللي درگيلر حاققيندا بير مراسيم گئتدي . زهره وفايىنين بو مراسيمده ائتدييى چيخيش
مدني بير خالق اؤزونو ائعلان ائتمه يه ، چئشيدلي يوللاري بيليب و باشارير . بو يوللار هر سيرا واسيطه يله اولورسا دا ، نهايت بير آماجدا قورتارير و او « بيز بير مدني خالق كيمي بورادا واريق و دوشونوروك و دوشونه رك ياشاييريق » سؤزودور . بو اوزدن آذربايجان خالقي بير مدني خالق اولاراق بو واسيطه لري هر بير يولدا سيناييب و ايشه توتموشلار . درگيلر و ديگر ياييم واسيطه لري بونلاردان بيري و بلكه ده آذربايجان مدنييتينده ان اؤنمليسىدير .نه دن كي تاريخ بويو بو خالق يازيب – اوخويان بير كيمسه يه عادي بير كس كيمي يوخ ، ايلاهي بير اينسان كيمي ياناشميشدير .حال بو يازيب و اوخوماق صنعتدن علاوه دوشونجه ايله برابر اولدوغو حالدا و داها اوستون ، بير ائل و بير خالقي دوشونجه يه چاغيرديغي حالدا ، بللىدير نه قرار اؤنه م و ديه ري وارميش . داها دوغروسو بئله آغير ديه ر اوزوندندير بلكه هر بير آذربايجانلي درگي ساحه سينده اولماغا اؤزوندن چوخلو رغبت گؤسترير . آمما بو رغبتدن فايدالانان كسلر داييما دوست يوخ دوشمان دا اولارميش .
هر بير درگي بير بللي و آيدين فيكيري داشيماق مجبورييتينده اولدوغونا گؤره ، بو قرار آذربايجان مدني خالق ايچينده بير داييمي قرارا چئوريلميشدي .دئمك هر بير درگي بير كس يا بير توپلومون فيكريني عكس ائتديره ن اولماليدير . دوغروسو بو بير دوزگون توققوعدور .و هر گون بير دونا گيره ن درگيلر آز زاماندا اؤز ائعتيبارلارين الدن وئرميشلر و عكسينه بير فيكيرده داواملي اولان بير درگي اؤزونه بير ديه رلي يئر آچميشدير . آمما دوشمانلار بو رغبتدن نه ساياق فايدالانيرلار ؟ بونو دوشونمك سهلدير . اونلار درگيلر ايچينده آختاريب و خالق دوشونجه سينه و عومومى ايسته يه ان ياخين اولان در گيني تاپيب و اونو اؤزلرينه « تريبون » ائتمه يه هئچ نه دن اسير گه مه ميشلر ! بو آردا همين درگيلر يا بويون اولموشلار و چوخلو « خيانت » لردن سونرا خالق ساريسيندان بايكوت اولوب و باغلاماغا مجبور قالميشلار و يا دايانيب و بو دايانماق اوزوندن باغلانيب و قالميشلار .هر حالدا تاريخ بير دوزگون و صداقتلي گوزگو كيمي هر نه يي عئيني اولاراق نهايتده عكس ائتميش و هر بير كيمسه نين سهو تصووورلريني « كيم بيله جك من نه ائديره م » خالقا عيان ائتميشدير .دوغروسو آذربايجاندا ژورناليست اولماغا آسلان اوره يي و نهنگ جسارتي لازمدير !
بئله ليكده تكجه يئني يوز ايل عرضينده آذربايجان يئرلرينده 1400 عونوانا ياخين در گىيه راستلاشيريق و اونلاري بير به بير آراييب – تاپيب و ديه رلنديرمك عوموم ايسته يينه گره كلي بير سؤزدور . آنجاق بو قيسا مجالدا تكجه بير نئچه سؤزه ايشاره ائتمك گره كير .
آذربايجان دئييلنده بلكه بير نئچه ايالت و سرحدلر دوشونولور . آمما درگىلر عالمينده آذربايجان ساحه سي داها گئنيش و داها ايره لىدير . تبريز-اورمو – ئتهران – باكي – بئرلين – موسكو – اردبيل – ايسلام آباد – زنجان – ايستانبول – قاهيره – قزوين – سالماس – قوچان –ساوه – ارزروم – خوي – خالخال – ايروان – تيفليس – انزلي – بغداد..... يوزلر ديگر مركز ، آذربايجان ژورناليستلرينه بير مئيدان كيمي گؤرونور . آذربايجانلي ژورناليستلر دونيانين هر بير يئرينده ياشاماغا مجبور قالديقلاري حالدا – اؤز صنعتلرين دايانديرماييب و اوره ك سؤزلريني – خالق درديني داها اوجادان و داها كسكين باغيرميشلار .
تاريخ صحيفه لري آذربايجانليلار حاققيندا داها سورعتلي و فرقلي چئوريلميشدير . بو دئييشيكلره اويغون آذربايجانليلار در گي يايماغا چاليشميشلار . اونا سبب ده ، درگىلر ايچينده هر بير دؤنه مين بير روايتي واردير . و اونلاري آراشديرماق ايچون اؤنجه هر بير دؤرگينين ياييلديغي عصري آراشديرمالىييق .
بو فاكتلاري نظرده آلاراق ، بير درگىنين ائتدييي خيدمتلر و يا عكسينه يؤنه لدييى خيانتلر هر بير كسه آيدين اولور . ميثال تبريز شهرينده 1299 دان 1320 يه قده ر ياييلان در گيلر هر بيري بير عونواندا و بير آماجدا او گونون باشدا گئتدييى فيكيرلر و دوشونجه لر و ايسته كلر اوزوندندير . 1320 دن 1325 ه قده ر درگيلر باشقا نووعي ياييليرلار . 1325 دن 1328 ه قده ر يئني فيكيرلر عكس ائتديريلير . 1328 دن 1332 ه قده ر در گيلر گئچميشله فرقليديلر . 1332 دن 1342 قده ر يئنه بير دؤوره آدلانير . 1342 دن 1353 ايلينه كيمي بير دؤور و 1353 دن 1358 بير دؤور و 1358 دن 1375 بير دؤور و او تاريخدن بري يئني بير دؤورده درگيلر ياشاييرلار .دوغروسو بو چئشيدلىليكده اولان تاريخ – جوغرافي – عونوان و ديگر واسيطه لرده ياييلان درگىلري سيرالاماق چوخ چئتين عيني حالدا لازيملي بير ايشدير . در گيلردن علاوه اونلاري يايان كسلرين ياشامي و سونو داها اؤنملي و عيبرتليدير .
حوسئين قولي كاتيبي 1309 دان يازماغا باشلاميشدي . « فرياد » آديندا بير در گىسي اولان كاتيبي هر بير دؤورده يئني بير چتينليكله اوز به اوز اولموشدو . نهايت 1369 دا تئهراندا وفات ائتدي و تبريزده هئچ كيم اونون اؤلوموندن خبردار اولمادي ! حوسئين فيشنگچي « تبريز » آدلي بير درگي ياييردي . بو درگي قيرخ ايل تامام ياييلدي .آمما دوغروسو او تكجه بير (آگهي حصر وراثت) درگىسينه چئوريلميشدي .بو درگي آرتيق مولاحيظه كارليق اوزوندن بير ائيله خاصييتسيز اولموشدو كي پهلوي رئژيمي ده اونا ديه ر وئرميردي !! آرامايس آرزومانيان تبريزده « صعود » آدلي بير درگي ياييردي . او 1335 ده تئهراندا شوروي سفيرلييى برابرينده داشناكلار الىيله هلاكته چاتدي ! محممدعلي علامي تبريزده « پيام آذربايجان » آديندا بير در گي ياييردي . او درگىني بير باققال توكانينا چئويرميشدي . هر كيمسه ياخشي پول وئريردي اونون سؤزونو ديگرين قارشيسيندا يازيردي . توده – دموكرات – اراده ملي – سولچو – مصدقچي – جبهه ملىچي و هر دونا گيره ن علامي نهايت 1345 ده بير حالدا وفات ائتدي كي جيبينده بئش تومن پولو يوخ ايدي ! سئييد باقير كروبي 1322 ده تبريز شهرينده اختر شمال آدلي درگي ياييردي . او جبهه ملي و مصدق آدامي حسابلانيردي . دئمك هر زامان آذربايجاندا ميللتچىليك ايسته يي گوجله نيردي او تئهرانا قاچيردي و دوروم دئييشيلمكدن سونرا يئنه تبريزه گليردي . نهايت تبريز اهالىسي اونو تئهرانا كؤچمه يه مجبور ائتديلر . خالق ايچينده بير مثل (آي بالام كروبي يئنه تئهرانا گئتدي . گؤره سن نه اولاجاقدير ؟ ) قوشولموشدو .
يولداش ( 1358 ) – يئني يول ( 1357 ) – يئني شرق ( 1324 ) – هلال ( 1322 ) – وطن يولوندا ( 1320 )- نور آزاد ( 1331 ) – نداي آذرستان ( 1320 ) – ملا نصرالدين (1285 ) – مساوات ( 1288 ) – مدنيت ( 1262 ) – قيام آذربايجان ( 1330 ) – قزلباش ( 1330 ) – فرياد آذربايجان ( 1305 ) – اولدوز ( 1357 ) – و يوزلر ديگر درگي آذربايجانين يئني عصرينده موختليف مركزلرده و موختليف ساحه لرده ياييلميشلار و هر بيري بير تهرله دايانيب و ديگر ژورناليستلر و ژورناللار يازيسينا دوچار اولموشلار .
آنجاق قئيد اولونان 1400 درگي هئچ بيري آذربايجان مدنييتينده ائتگيسيز اولماميشلار و هر بيري باشارىيله ياييلديقلاري زاماندا و بلكه ده ايللر سونرا چوخلو گرچكلري اوزه چيخاريب و خالقي بير پارا سؤزلره ساري جلب ائتميشلر . بونلار خالق ايچون و يا حاكيمييت ايچون و يا هر بير ديگر آماج ايچون چاليشميشسالار دا ، خالق اونلاردان اؤز ايسته ديكلري قرار درس آلميشلار . و نهايت بو گون ده همين خالق ژورناليستي بير ايلاهي اينسان گؤره ره ك اوندان دوغرو توققوعلري واردير و بو ايسته كلري بيريندن دويماديقلاري حالدا ، داها درگي و ژورنالدان اوز چئويرميرلر بلكه همين باشاريسيز كسي اؤزلريندن قوغورلار . دوغرو دئميشلر : ائل گؤزو ترازيدير !
posted by4:59 AM
Monday, January 10, 2005
مئشه اسلا نسيز اولماز! زهره وفایی
« هئله ليك » دئييب مندن آيريلدي . دالدان بويونا ، بوخونا باخديم . گنج ياشلي اوغلانا بنزه يير . گئييم لري ساده ، يئريشي اراده لي ، باشي اوجا ... يوزلر كس ايچينده گورسه م ده ، اونون اصيل بير آذربايجانلي اولماغين يقين ائده ره م ! اوچ – دورد ايل تانيش اولدوغوموزا باخماياراق ، يوزلر ايل دير بلكه اونو تانيرام . او ، مئشه نين اسكيلمز و ايتمز آسلان لاريندان بيري دير !
اونو ، بابام ستار خان قيافتينده گورموشه م . آت بئلينه ميننده ، توفنگيني باغريندا سيخاندا ، وطن اوغروندا اولومه گئدنده ... ، اونو بلكه محمد امين رسول زاده كيمي ده گورموشه م ... بالا جاماكي لي گوزلوك داليندان باخاندا ، قلم ايله بايراق ياراداندا ، .... بلكه ده اولو بابك قيافتينده گورموشه م اونو .... او ساياق ده رين فيكيرلي ، اراده لي ، اييلمز و ساتيلماز بير آسلان .... ، يا خود خياباني گورموشه م اونو ، شيرين صحبت لي ، آيدين فيكيرلي ، دوزگون و ده رين صداقت لي بير يسي .....، نه دن اونا پيشه وري دئمه ييم ؟ سينه سي دولو پروسه لر له ، اوغورلو آرزي لارلا ، تامام وطن ايچون قورولموش آرزي لار ... اونو بيرده سسله مك ايسته ييره م . كور اوغلو چاغيريم يوخسا نبي ؟ آخي او هر ايكيسينه بنزه يير .. ..! اونلار كيمي ظولمه قارشي ، ظلوم كاردان بئزار ... ، بئله ياغچيان ، شفيع زاده ده آدلايا بيليره م اونو ، يقين بيليره م يئري گلسه اونلاردان گئري قالان دئييل اينام اوزرينده جانيني پاي وئرمه ك ده ! يوزلر – بلكه ده مين لر آدي له اونو چاغيرا بيلره م و او گئري دونه جك دير بو آدلارلا ! اودا بيلير كي مئشه نين اسكيلمز آسلان لاريندان بيري دير . بئله مئشه ده دوغولدوغومدان فخر ائديره م ! چئوره م ده مين لر آسلانين آياق سسي ، چاققال لارين ميزيلتي سيني ايتيرير ، باتيرير .
بير باشقا آسلان منه ساري گلير . ... اوزاقدان گولومسونور ... و ژاكتينين دويمه سين آچيب ، سئوينجك حال دا كوينه يني اشاره ايله منه گوسترير . آ ه ! آختارديقي بابك شكيل لي كوينه يي نهايت تاپيب دير ! يامان عشقي وار اولو بابكه ! باشيم ايله گوردوم دئييره م ! بوغازيم بيچيلير ، گوزلريم ياشالير ... بير بئله آسلانا آنا اولماق ظرافت دئييل !
posted by2:03 PM
«« زينت ننه »» زهره وفایی
« اوشاقلار سئوگي ني هر نه دن تئز باشا دوشرلر » سوزونه اوره ك دن اينانيرام . بئله بير سئوگي ني ديل ده يوخ ، تكجه اللرله دويماق اولور . منيم ده اوشاقليق عالميمده بئله باشا دوشمه لر وارايدي . چئوره م ده اولان سايي سيز باجي – قارداش – بي بي – خالا .... و ديگر تانيش لار دا ، كيم سئوگي ني بيلير و كيم سئوگي له غريبه دير ، ياخشي جا باشا دوشوردوم . آنجاق ياشلي كس لري آرتيق سئويرديم و سئويره م .( نه دنين هئله ده بيلمه ميشه م ! ) اونلاردان بيريسي رحمتليك زينت ننه م اولوردو .ا و ، نه دن بيزلره ننه ساييليردي ، او گونلرده بيلمزديم . منه لازم لي اونون اولماغي دير .
زينت ننه قوجا ياشلي اصيل بير آذربايجان قاديني اولاراق ، گئييم لري – دانيشيق لاري – دورانيش لاري – هر بير كيمسه نين اوره يينه ياتاردي . او ، هئله چوبوق دا چكردي ! بير تانباكي كيسه سي وارايدي و چوبوغونو اونا بورگه لردي . چوبوغونا تانباكي دولدورماغي ، اونو آليشديرماغي ، و داها سونرا ده رين فيكيره گئتمه يي ، سونرالار منه عايد اولدو .
زينت ننه نين عابباس آدلي تكجه بير اوغلو بيزيم كالاغايي فابريكاسيندا چاليشيرميش . او بير گون كوردوستانا كالاغايي آپاريب ، ساتماق مشقينه دوشور . بابام اونا يوخ دئمير . او گئدير و كوردلر الي له اولدورولور . كالاغايي لاري – پوللاري گئدير هئچ ، ميتي ده قايتمايير . اريني گنجه ارمني – مسلمان داعواسيندا ايتيرميش زينت ننه يه ، عابباسين اولومو داها آغير ضربه اولور . او گونلرده « بيمه » يا « ديه » و بو ساياق سوزلر يوخ ايدي . بلكه ده اونلارا هئچ احتياج گورونموردو . نه دن كي بابام زينت ننه ني ائويميزه گئتيريب و اونو ساخلاماغي اوزونه بير بورج كيمي بيله رك ، سون نفسه كيمي بو گوروه داوام ائتدي . و بيزلرسه اونو اصيل بويوك ننه ميزدن سئچمه يه رك ، دايما قوجاغيندا و يا كناريندا بويودوك . دوغروسو اونو اوزوموزه بير بويوك داياق كيمي گوروردوك . آنام بيزلره آجيقلاناندا و يا بير شاپالاق ووراندا زينت ننه اونا باغريب « قولون سينسين ! اوشاغي نه يه دويورسن ؟! » دئيه ردي .
بير گون آنام مني قورخوداراق « باجي نين يئمه ك لرين يئييرسن ، تانري سني جهنمه آپاراجاق دير » دئدي . و من « زينت ننه م قويماز ! » دئديم ! دوغروسو زينت ننه ني تانري دان دا بئله گوجلو بيليرديم .
گونلر سووشدو .. زينت ننه نين بئلي بوكولدو .. قولو قورودو .. گوزو توتولدو ... ان الانسان لفي خسر ... دوغروسو گونو گوندن دالي گئتدي و نهايت وفات ائتدي . آمما ارسيز – ائولادسيز كيمي توپراغا گئتمه دي . او ، سئوگي له اوزونه اون لار ائولاد بئجرتميشدي ... دوغرو دان سئوگي هر ايشه يارارميش !
××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××
گئچه ن گونلرده پوزغونلوق ( افسردگي ) خسته ليينه گرفتار اولان گنج لرين ساييني بير يئرده اوخويوردوم . يالان دئييل . بو گون گنج لريميز سهل دير بئله آز ياشلي اوشاقلاريميزدا پوزغون دولار . اونلاري بو باره ده هئچ قيناميرام . اونلاري بير ننه باغرينا باسمير . اونا داياق اورمور . سئوگي دن اونا ناغيل لار آچمير . گنج لريميز بو گون تك باشينا دونيادا گئده ن چيركين ليك لرله دويوشمه لي ديلر . الي بوش و حامي سيز ! پوزغون اولماسين نه يله سين ؟ دوغرودان آيا بيزلر اللي ايل بوندان اونجه ده ياشايان آذربايجانلي لار ائولادي دئييليك ؟ آنا سودو ايله – آتا چوره ك ايله قانيميزا ايشله ين سئوگي ني هارادا باسيرميشيق ؟
posted by2:02 PM
نقش انگلستان در سركوب قيام هاي مردمي ايران در 1900ـ 1925 ؛
زهره وفایی
معروفترين نيروي امپرياليسم سال 1900 كه در برابر امپرياليسم روسيه قد علم نمود امپرياليسم انگلستان است . سردمداران وقت اين كشور ، در حاليكه مناطق وسيعي از آفريقا – هندوستان و آسياي دور را در حيطه مستعمره هاي خود داشتند ، براي حفظ اين مستعمره ها و نيز براي افزودن بر مستعمره هاي خود و نهايتا براي قدرتمند كردن خود در برابر امپرياليسم كهن روسيه و امپرياليسم نوپاي آمريكا همواره در تلاش بودند . تلاش آنها نه تنها در زمينه حدود جغرافيايي و ممالك مورد نظرشان دور ميزد بلكه در محدوده اشخاص و سر سپردگان نيز بي وقفه در جريان بود .
كشور ايران به جهات بسياري مورد طمع انگليس بود . حفظ هندوستان و افغانستان – حفظ ممالك جديد الولاده عراق – كويت – لبنان – مصر – و نيز دست يابي به كشور هاي بلوك شرق اروپا و آسياي ميانه و آسياي دور و نيز بهره گيري از منابع طبيعي و فراوان ايران منجمله نفت و از همه مهم تر سنگر بندي در مقابل امپرياليسم روسيه كه حتي بعد از انقلاب كمونيستي نيز براي انگلستان خطر محسوب ميشد ، از جمله دلايل فوق است .
با اين مقدمه كوتاه ميتوان دليل تاسيس پليس جنوب را در 1910 به خوبي در يافت . در حقيقت شروع كار پليس جنوب شروع اشغال نظامي ايران توسط ارتش انگليس است . و با قرارداد1919 وثوق الدوله با پرسي كاكس انگليسي ايران عملا به مستعمره جديد انگلستان در امد . بدين طريق قواي مسلح – امور ماليه – راه آهن – راههاي شوسه و گمركات ايران را در اختيار خود گرفت . در برابر اين امتيازات وام دو ميليون ليره اي با بهره 7% به ايران داد كه بهره آن از گمركات كسر مي گرديد . هر چند كه اين معاهده به تاييد مجلس نرسيد اما انگلستان با سوء استفاده از اوضاع آشفته داخلي كشور تا سالهاي سال توانست از اين امتيازات تاييد نشده بهره ببرد . در برابر مخالفت مجلس كه اكثر اعضاء ان را افرادي مبارز و وطندوست تشكيل ميدادند ، انگلستان فرمان جديدي را ديكته نمود و آن از ( فرمانبردار ساختن كامل ايران به ياري نمودن هئيت حاكمه در سركوب قيامهاي مردمي و دموكراتيك و بر سر كار آوردن نوكري حلقه بگوش ) تغيير ماهيت داد . در اين راستا با تغيير كابينه وثوق الدوله به كابينه مشيرالدوله گام اول بر داشته شد . اما شعارهاي تند و تيز ضد انگليسي مشيرالدوله هم نتوانست كاري از پيش ببرد و مجلس به كابينه وي راي اعتماد نداد . ژنرال آيرون سايد كه در اين تاريخ فرمانده لشگر انگليس در ايران بود از ميان سه نامزد مورد نظر انگليس ( امير موثق – امير قلاعي و رضاخان ) رضاخان را انتخاب نمود . سپس سرپرستي لشگر قزاق قزوين را به رضا خان داد . در 2 فوريه 1921 نورمان سفير بريتانيا در تهران پيش شاه قاجار رفته و از خطرات هجوم كمونيستها به تهران وي را خبردار و پيشنهاد نمود كه « لشگر قزاق قزوين براي حفظ شاه به تهران بيايد » . در 22 فوريه تهران توسط لشگر قزاق تصرف شد و اين لشگر با پيشواز رسمي اعضاء سفارت بريتانيا در ايران ، وارد تهران شد !!
سيد ضياء الدين مامور تشكيل كابينه گرديد . اولين كار اين كابينه تحت حمايت انگليس ،دادن لقب رسمي سردار سپه به رضاخان بود و سپس بازداشت و دستگيري تمامي مخالفان عقد قرارداد 1919 وثوق الدوله بود . قدم بعدي استخدام رسمي مستشاران انگليسي و آمريكايي در سمت هاي حساس كشوري و لشگري بود . پس از آمدن مستشاران بود كه ضياء الدوله لايجه خروج نيروهاي خارجي را از خاك كشور به مجلس برد كه عمده هدف آن خروج نيروهاي روسي بود . سيد ضياء الدوله گرچه به سفارش انگلستان رضاخان را به سمت وزير جنگ منصوب نموده بود اما در دل از وي واهمه داشت و براي از بين بردن او دست بدامن داشناك ها و ژاندارم هاي قم و سمنان گرديد . اما انگليس مطلع گرديد و كابينه وي را در نود و سومين روز كار از قدرت ساقط و پارلمان را به قوام السلطنه مجددا واگذار نمود . قوام السلطنه تربيت لشگر ايران را كلا به سپاه جنوب واگذاشت و پنهاني در صدد تقويت آمريكا بر آمد . اما انگلستان كه از درخواست وي از آمريكا در خصوص دريافت مقداري وام كم بهره مطلع گرديده بود وي را ساقط و اين بار كابينه را به مشيرالدوله داد . مشيرالدوله در اولين خوش خدمتي 49% از بودجه كشور را به وزارت جنگ داد كه وزير آن رضا خان بود و افراد رده اول آن كلا انگليسي بودند . از اين تاريخ جايگزيني فرماندهان نظامي به جاي والي هاي محلي در مناطق ويژه اي از كشور همانند آذربايجان و مازندران و تركمان و خراسان متداول گرديد . قوام السلطنه با اظهار توبه مجددا بر سر كار آمد و براي ابراز خوش خدمتي بلافاصله امتياز نفت شمال را به شركت ب . پ . ( بنزين پارس ) كه وابسته تام انگلستان بود ، داد . وي در اين بذل و بخشش 150 هزار دلار پاداش دريافت نمود . در 18 نوامبر همان سال ميلسبو به تهران آمد و به رضاخان و تيمورتاش و داور كمك نمود تا حزبي به نام تجدد راه اندازي كنند . البته در اين تاريخ احزاب مختلفي مرتبا تشكيل مي يافتند كه اكثريت قريب به اتفاق احزاب راست از سوي بريتانيا حمايت و ساپورت ميشدند . يك ماه بعد كابينه مستوفي الممالك بر روي كار آمد . افزايش ماليات مرزهاي شوروي به سه برابر گمركات عادي از مصوبات وي بود . كار انتخابات براي مجلس پنجم يكسال تمام بدرازا كشيد . بورژوواهاي دولتي و محلي – فئودال هاي نامدار – ملاكان پرمايه براي جلب توجه انگلستان و براي بدست آوردن كرسي هاي بيشتر در مجلس هر راهي را مي آزمودند . بانك شاهنشاهي در تبليغ كانديداتوري افراد مورد تاييد بريتانيا و رضا خان نهايت تبليغ را مي نمود . نهايتا در 21 ژوئن 1923 مجلس پنجم تشكيل يافت . اولين كار مجلس فرستادن احمد شاه قاجار براي استراحت اجباري به خارج از كشور بود !! و دومين كار مجلس سركوب خونين ميتينگ و تظاهرات مردم تهران در اوت 1923 بود . مردم در يافته بودند كه زمزمه جمهوري خواهي به نداي تغيير سلطنت تغيير يافته است و از اين رو بر عليه سياستهاي استعماري انگليس و رضاخان به تطاهرات پرداختند .
برنامه ريزيهاي انگليس در خلع يد از قاجار و سپردن قدرت به رضا خان اين بار در روزنامه ها – احزاب – ميتينگ ها و تلگرام ها نمايان گرديد . كمك هاي مالي بيدريغ به روزنامه هايي چون شفق سرخ – و احزابي چون تجدد و اصلاح طلبان – پخش چاي و غذاي مجاني در ميان تظاهر كنندگان – از زمره اين فعاليتها بود . اولين مجسمه رضاخان در پادگان ارتش تبريز بر پا شد . تلگرامهايي پي در پي به مجلس مي آمد كه در آنها خواستار خلع يد قاجار و سردمداري رضاخان مي گرديدند !! در 28 مارس 1924 رضا خان سفر دو روزه اي به قم نمود و در مراجعت اظهار نمود : هم ميهنان ! همانگونه كه در عمل ثابت گرديده است شخصيت هاي دولتي هيچگاه نبايد مخالف با افكار جامعه باشند . دولت كنوني تا امروز مانع ابراز احساسات ملي در هيچ گوشه از كشور نگرديده است (!!)هنگامي كه من در قم با نمايندگان روحانيون عاليمقام ديدار و با انان در باره اوضاع كنوني كشور تبادل نظر كردم همه ما سرانجام به اين نتيجه رسيديم كه بايد به همه مردم گوشزد كنيم تا از شعار جمهوريخواهي دست بردارند و همه نيرو و تلاش خود را صرف از ميان برداشتن موانعي كنند كه در راه اصلاحات و پيشرفت كشور قرار دارد از يكايك مردم بخواهيم كه با من همكاري و در راه اجراي هدف مقدس فوق و تحكيم دين و استقلال و تشكيل دولت ملي استوار مرا ياري كنند . از اين رو از همه ميهن پرستان واقعي مي خواهم كه از انديشه جمهوري خواهي دست كشيده و با من براي رسيدن به اين هدف ها كه همگي در درك انها همفكر هستيم متحد شوند (!!).
البته هيچگاه مشخص نگرديد كه نظر علماي قم از دوام سلطنت ، در باره سلسله قاجار بود يا سلسله پهلوي اما آنچه كه از اين مفاد بر مي آيد هدف عمده رضاخان در مراجعت به قم بي اعتبار نمودن نمايندگان عالمي بود كه از گوشه و كنار كشور در مجلس حضور داشتند و عملا در برابر رضاخان بودند . در كنار اعتراض هاي فراوان به اين سخنان و به اين هدف شوم ، بريتانيا بلافاصله رضاخان را به سفارت خود در تهران فرا خواند و در ديداري كه با هوارد – رايزن سياسي سفارت داشت به او تكليف شد كه استعفا نامه به مجلس بنويسد . صبح فردا رضاحان استعفا نامه را نوشت و خود با خيال جمع عازم بومهن در 40 كيلومتري تهران گرديد . اين استعفا نامه دو روز بيشتر دوام نياورد چرا كه فرماندهان نظامي دست نشانده انگليس – فئودال ها – وزراء – نمايندگان ....تحت حمايت انگليس يكپارچه از مجلس خواستار بر گرداندن رضاخان شدند و در 8 آوريل كابينه رضاخان با 96% راي اعتماد بر سر كار آمد !
جبهه بندي آشكار ميان انگلستان + رضاخان + سرمايه دارها + فئودالها بر عليه حركات آزاديخواهي مردم بوجود آمد . پيروزي از آن كداميك بود ، مشخص مي نمود . انگلستان پس از سالها برنامه ريزي اكنون به خط پايان پيروزي رسيده بود . تنها به جرقه اي كوچك نياز بود . اين جرقه در تهران با پيدا شدن چشمه اي معجزه آسا كه با نوشيدن آب آن هر مريضي شفا مي يافت ، زده شد . ايمبري ، كنسول آمريكا براي ديدار از اين چشمه به محل رفت . مردم عوام با ديدن يك غير مسلمان در كنار چشمه مقدس به وي هجوم آورده و در زير مشت و لگد وي را به هلاكت مي رسانند !رضاخان بلافاصله اعلام حكومت نظامي در سراسر كشور را مي نمايد . تمامي دموكرات ها – كمونيستها – روشنفكران – روزنامه نگاران – نويسندگان و در كل تمامي كسان و تشكيلاتهايي كه به نحوي از انحا در برابر اهداف امپرياليستي انگليس صف بسته بودند در طول اين حكومت نظامي بازداشت و بدون دادگاه به جوخه هاي اعدام سپرده ميشوند و يا ترور و يا كشته مي گردند . هيچكس از خشم انگليس و انتقام رضاخان در امان نبود .
در 8 ژوئن 1945 رضاخان راهي آذربايجان ميشود تا شاهكار هاي خود را به عينه ببيند . از تبريز – خوي – اردبيل – سلماس ديدار مي كند و امير طهماسبي را با خود به تهران مي برد . امور مالي كشور كلا به ميلسپو مستشار آمريكايي داده شده است . بلافاصله شاه قاجار پيغامي از طريق سفارت انگليس مي فرستد كه مي خواهد به كشور بر گردد . رضاخان مي داند كه موضوع باج جديدي در ميان است . حمل كالا از مناطق بين النهرين آزاد و بدون هزينه گمركي و بازرسي اعلام مي گردد . روزنامه هاي بريتانيا از اين تاريخ نام رضاخان را « اعليحضرت » قيد مي نمايند !
در 31 اكتبر 1925 مجلس پنجم رسما از قاجار خلع يد نموده و سلطنت را به رضا خان داد . نام پهلوي از اين تاريخ به بعد بدنبال نام رضاخان مي آيد . انگليس اولين دولتي است كه بلافاصله سلطنت رضا خان را به رسميت مي شناسد . دولت بعدي آمريكاست . بدين طريق فعاليت هاي مزورانه انگلستان به نتيجه دلخواه مي رسد و با استقرار حكومت نظامي و پليسي رضاخاني امنيت در ايران مستولي ميشود . امنيتي كه آنرا كاپيتان نوئل ( رئيس كنفدراسيون جنوب ايران ) چنين توصيف مي كند : بگذار شركت نفت آزادي عمل كمتري داشته باشد و به جاي آن از امنيت بيشتري بر خوردار گرديم كه اين به خودي خود غرامت بسنده اي است .
البته اين پايان سياست گذاريهاي انگليس در ايران نيست چرا كه با القاي سياست ترديد و ترس از خطرات سرخ ( كمونيست ) سياه ( نهضت هاي اسلامي ) و زرد ( تركها ) شالوده سياست خارجي ويژه اي را در رژيم پهلوي بر قرار نمود كه در اين راستا در كنار ضربات مهلكي كه بر بدنه اقتصادي – سياسي – فرهنگي و اجتماعي كشور وارد گرديد توانست سالهاي سال بي وقفه تمامي منابع در آمد و تصميم گيري كشور را در اختيار خود داشته باشد .
حركات آزاديخواهانه اي كه در اين سالها با دسيسه هاي بريتانياي كبير از هم پاشيده شدند عبارتند از : نهضت كلنل محمد تقي خان پسيان در خراسان كه در سپتامبر 1921 در زدو خورد با قواي ارسالي قوام السلطنه كشته شد و نهضت از هم پاشيد . نهضت جنگل كه پس از واگذاري رهبري آن به حيدر خان عم اوغلو دسيسه هاي انگليس در ميرزا كوچك خان اثر گذاشت و در 29 سپتامبر با كشتن حيدر خان عملا نهضت از هم پاشيد و در شروع سال 1922 رضاخان با كمك قواي انگليسي آنها را شكست داد و ميرزا كوچك توسط چريك هاي كرد انگليس به قتل رسيد و پرونده نهضت براي هميشه بسته شد . نهضت شيخ خزعل در خوزستان كه وي بدستور مستقيم انگلستان تسليم رضا خان شد و در زندان وي هم كشته شد . نهضت تركمانان كه با قتل مشكوك و نامعلوم عثمان آخوند ، رهبر نهضت در هم پيچيده شد . نهضت آزاديستان خياباني و نهضت دموكرات هاي آذربايجان و نهضت مشروطه آذربايجان كه خيانت هاي رفته بر آنها از شرح اين مقال خارج است . نهضت دموكرات هاي مردستان كه با ايجاد تفرقه در ميان سران نهضت و قتل يكديگر بطرز فجيعي پايان گرفت . و در كنار اين نهضت هاي شناخته شده قتل و تبعيد و كشتار هزاران فعال ديگر را ميتوان در پرونده خوش خدمتي بريتانيا به مردم ايران در نهضت هاي رهايي بخش و آزاديخواهانه جاي داد .
زهره وفايي
zeynabpasha@issa2000.net
posted by2:01 PM
ايگيرمي بير آذر فاجعه لريندن
قاراداغ ماحاليندا ، گرمه دوزا عايد موتاللي كند ينده ياشايان لار ابراهيم كيشي ني ياخشيجا تانيرلار . او ، عصرين آغير فئوداليسم دوروموندا ( 1270 نجي گونش ايلي ) همين كنديده آنادان اولموشدور . آدليم عبدالله خان و اسدالله خان فئودال لار زورلاما آلتيندا اوزو و عائله سي فعله ليك له عومور سورمه يه مجبور قالميش لار . آمما ابراهيم كيشي اوشاق ياش لاريندان اوخوماق و يازماق اويرنمه يه چوخ ماراق گوسترميشدي . و بو ايشي خان لار و خان نوكرلري گوزوندن ايراق كند موللاسي و ميرزه سي واسطه سي له ياخشي جا باشارميشدي . آمما اونون بو باشاريسي اوزه چيخماق دا ، خان طرفيندن توتولوب و چوخلو اذيت لر گورموشدو . نهايت موتاللي دان باش گوتوروب تبريزه قاچميشدي . او 1300 ايللرينده تبريز مجاهدلر اردوسونا قوشولوب و ستارخان لا چيين به چيين فئودال لار حامي سي اولان قجر شاهينا قارشي مبارزه آپارميشدي . و سونرالار خياباني حركاتيندا قورولان « آذربايجان ميللي گاردي » سئراسينا داخل اولوب و بير آيدين فيكيرلي عسگر كيمي بو اردو دا چاليشميشدير .
بير ايل سونرا خياباني حركاتي خيانت لر اوزوندن داياناندان بري ، ابراهيم كيشي موتالليا قايتماغا مجبور قالير . هر يئردن الي اوزولموش ابراهيم ، خان لارين ژاندارمالاري الي له توتولوب و خان محبسينه ساليندي . اشكنجه لر آلتيندا ابراهيمين بير بويره يي محو اولوب و بير قيچي ساقاط اولور . نهايت خان لار اونا ايذين وئريرلر دينمه دن ، دانيشمادان كندده بير اكين چي كيمي ياشاسين . ابراهيم كيشي اوغلو مشهدي له برابر گيزلي جه كند اوشاق لارينا يازيب اوخوماق اويرديرديلر . بو دونه ابراهيم كيشي و اوغلو مشهدي بيرليك ده توتولوب و محبسه گئتديلر .
مركزده دوروم چئوريلميش اولسايدي ده ، قاجار لار يئريني پهلوي آلميش سادا ، موتاللي دا هئچ نه فرق ائتمه ميش دير . هئله ده خان لار كسكين ليك له و نهايت ظولوم كارليق لا حوكوم سوروردولر . نهايت 1320 گونش ايلي گليب چاتدي . رضاخان ديكتاتورلوغو سقوط ائتدي و خان لار خالق قورخوسوندان هر بيري بير بوجاغا قاچديلار . آذربايجان دا دموكرات فرقه سي ايش اوسته گلدي . ابراهيم كيشي و اوغلو ديگر كند گنج لري له بو فرقه يه باغلانيب و بير عسگر كيمي سلاح لانيب ، ماليك لر – خان لار – ژاندارم لار قوه لري برابرينده مبارزه آپاريب و عيني حال دا گرمه دوز خالقيني دوغرو بير انسانا ياراشان ياشاما دعوت ائديرديلر . عبدالله خان روس سالدات لاريندان عبارت بير اردو يله گرمه دوزه قصد ائتدي . آمما محمد آگهي نين باشچليق يندا بير اردويله اوز به اوز اولدولار . بو اردو دا ابراهيم كيشي ، قوجاليغينا و ساقاط ليغينا راغما اوره ك دن اشتراك ائتميش دير . عبدالله خان و اونون روس اردوسونو قاراداغدان قوغماقا باشارديلار .
گرمه دوز خالقي و موتاللي اهالي سي آزادليق اوزون آز مدت گوره بيلديلر . نه دن كي 1325 ده شاهنشاه اردوسو آذربايجانا يورويوب و يئني دن فئودال لار - ژاندارم لار - ماليك لر و خان لاري باشينا بوراخيب و تامام دوشونجه لي – آيدين فيكيرلي – و آزادليق سئوه ر انسان لاري بو دياردا اولومه چاغيرديلار ! بو يوروشون ايلك شهيدي زنجان امام جوماسي ، شيخ محمد علي خوئي اولدو . او اوز مكتب خاناسيندا اولدورولوب و جنازه سي دامدان يئره سالينيب و چئوره سينده شنليك مراسمي گئتدي . بئله بير آزادليق گئتيره ن اوردونون تحفه سي نه اولا بيلر آيدين دير . زنجان كيمي شهرده امام جوماني بئله فلاكت لي شهيد ائديله ن حال دا ، موتاللي كندينده ياشايان ابراهيم كيشي كيمي رعيت لر حالي بللي دير !
ابراهيم كيشي چوخلو دويوش دن سونرا توتولدو . سونرا اوغلو مشهدي توتولدو . شاه قوه لري اونلاري بير بيرينه باغلاييب و كنددن كنار بير تپه نين اوستونه آپارديلار و سونرا آتا و اوغولون اوستونه ياغ توكوب اود ووردولار ! و داها سونرا عائله سينه « قهرمان لاريزين كولونو ييغيب ، قويولايا بيلرسيز ! » دئديلر !!
بلكه بئله بير وحشي ليك تاريخ ده گورونمه ميش دير . آمما موتاللي اهالي سي بونو دا گوزلري اونونده گوردولر . و عيني حال دا قهرمان لارينا اوره ك دن اينانديلار . نه دن كي بو قهرمان لار اود ايچينده بئله ، پهلوي نوكرلرينه يالوارمادان « ياشاسين آزادليق ! ياشاسين آذربايجان ! » باغيرديلار . كيم بيلير بلكه « ابراهيم » اود ايچينده بير « گولوستان » تاپميشدير !
زهره وفايي
posted by2:00 PM
ديل و ديلچي ليك عصرين ان اونملي مبحثي
زهره وفايي
انسان لارين ياشايشي له باغلي ليقي اولان ديل مبحثي ، چوخلو عاليم لري بو باره ده تدقيقات و آراشديرماغا چاغيرميش دير . بو
آراشديرمالار هر بير عصيرده بير سويه ده گئتميش دير سه ، نهايت يئني عصيرده بو قونو داها اونملي اولاراق ، داها آرتيق دقت طلبيني گوسترميش دير .ديويد كريستال 1992 نجي ايل ده سون نوكته لري ديل باره سينده بئله اعلان ائتميشدير . ( كمبريج ديل سايكلوپدياسي ) :
ديل و ديلچي ليك حاققيندا 20 قونو آيرليب و هر بيري دقت له آراشديرمالي دير . بونلار عبارت دير :
1 – ديل انسان تانيتيم بيلگي سي اوزوندن (anthropological linguistics)
ديلين دئيشيك ليك لري كولتوره ل اينام لار و سوي لار اوزوندن – انسان تانيتيم اساسيندا .
2 – ديل ايشلتمه ك اوزوندن (applied linguistics )
چئشيدلي باخيم لاردان فايدالانماق ديل و ديلچي ليك اوزوندن و او اويرتمه ك – اويرنمه ك – چئويرمه ... و سايره قونولار دير .
3 – ديل بيولوژي اوزوندن ( biological linguistics )
انسان لارين ديل تاريخي – سوي تاريخي – اوشاق لارين ديل ساحه سينده ايره لي گئتمه سي .. و سايره .
4 – ديل درمان اوزوندن (clinical linguistics )
ديلچي ليك واسطه سي له دانيشيق لاردا اولان چاتمامازليغي فيزيكي باخيمدان ساهاتماق – اشارت ديلي – يازي ساحه سي .
5 – ديل كامپيوتر اوزوندن (computational linguistics )
ديل و ديل چي ليك آراشديرماغي يئني علم لر خصوص كامپيوتر له باغلي واسطه لرله– چئويرمه غيرانسان واسطه سي له– يئني يادلاماق– وقوندارما ذكاء .
6 – ديل اويرتمه ك اوزوندن ( educational linguistics )
ديل چي ليك مبحث لريندن فايدالانماق اويرتمه ك ساحه سينده و ديل اويرنمه ك – خصوص آنا ديلي - مكتب لرده و باشقا مركزلرده .
7 – ديل اتنيك اوزوندن ( ethnolinguistics )
ديل آراشديرماسي چئشيدلي قوم لار – طايفالار ايچينده – سوسيال ايش بيرليك لر اساسيندا .
8 – ديل جئوگرافي اوزوندن ( geographical linguistics )
چئشيدلي يئرلرين ديل لري و لهجه لرين اراشديرماق – اونلارين يايلما اساسيندا جئوگرافي باخيمندان تحقيق.
9 – ديل ماته ماتيك اوزوندن ( mathematical linguistics )
ديل ده اولان ماته ماتيك فاكت لاري و باشاري لاري آراشديرماق – بو باره جبر و سايي وديگر باغلي علم لردن فايدالانماق .
10 – ديل نورولوژيكي اوزوندن ( neurolinguistics )
انسان ديلي ايره لي گئتمه آراشديرما سي عصب باخيميندان خصوص ديل و بئيين له باغلي فاكت لار و ديل دوشونمه سي .
11 – ديل فلسفه اوزوندن ( philosophical linguistics )
ديل يئريني فلسفه دوشونجه لرينده آراشديرماق و ديلچي ليك .
12 – ديل پسيكولوژو اوزوندن ( psychdinguistics )
ديل و پسيكولوژو اكت لر آراسيندا اولان ري اكت لر و ديگر علاقه لري آراشديرماق – مثال دقت – فيكير – يادا سالماق .....
13 – ديل سوسيولوژي اوزوندن ( sociolinguistics )
ديل و توپلوم دا اولان ايش بيرليك لر – خصوصي له اونملي رولو اولان سوسيولوژيكال فاكت لار .
14 – ديل سايي آلما اوزوندن ( statistical linguistics )
ديلين سايي آلما باشاريسي له باغلي مبحث .
15 – ديل دين دارليق اوزوندن ( theolinguistics )
ديل مقدس كيتاب لاردا يازيلاركن – دين عاليم لري ساريسيندان يايلاركن – ساياق مبحثي .
16 – ديل گرگين ليي ( critical linguistics )
بو مبحث 1979 دا راجر فاولر واسطه سي له اورتايا گلميش دير . اوندا ديل ده اولان مانلاما باشاريسي – سوز اولچمه ك و سوسيال اورنه ك لرين اثرلري فيكيرده و اونلارين اثرلري ديل ده و عمومو اينام دا آراشديريلير .
17 – ديل قادين اينام لاريندا ( feminist linguistics )
بو مبحث ده قادين لارين دوشونجه لري اركك لرين يازي لاري باره سينده – قادين لارين ياراتديقي اثرلر – قادين ايماژ لاري ادبي اثرلرده آراشديرلير .
18 – ديل چي ليك گرگين ليي ( tunguistic criticism )
بو مبحث ده اورنه ك اثرلر ياراتديغي ديل – سوسيال – كولتوره ل – اينام – جئوگرافي .... باخيميندان آراشديريلير .
19 – ديلچي ليك يازي لار اساسيندا ( text linguistic )
بو مبحث ده ديل – اونون دانيشيق سويه سي – يازماغي – آنلاشماغي – سوسيولوژيك اثرلر – نراتيو لر « روايت ائتمه لر » فولكلور و عنعنه لر آراشديرلير .
20 – ديل و دوشونجه ( thought and laguage )
بو مبحث رونالد . و . لانگاكر واسطه سي له اورتايا گليب دير و سون و ان اونملي مبحث اولاراق داها آرتيق دقت لري اوزونه ساري چكميش دير . همين مبحث ده ويگوتسكي داها دورت قونو آييرميشدير :
1 : ايلك دوروم – بو دوروم دا ديل دقت له ايشه چكيلمير . حالبوكي دوشونجه ديل سيزده اوزونو گوسترير . اوشاق لار بو دوروم دا دانيشيق لاري له گوردوك لري ايش لر آراسيندا بيرليك ياراتماغا اونم وئرميرلر حالبوكي گوسترديي ايش لر داها آرتيق اونلارين دوشونجه لرينه ياخين دير و ديل ده اولان اونمي بو باره ده هئله حس ائتميرلر و ايشه توتمورلار .
2 : ايكينجي دوروم – بو دوروم دا دوشونجه اوزونو گوسترمه يه باشلايير . اوشاقلار بئله دوروم دا ديل ده بير پارا معناسيني دوغرو باشا دوشمه ديك لري سوزلردن – دوشونجه لريني اعلان ائتمه يه فايدالانيرلار . بئله دوروم دا كولتور – عائله – چئوره ده اولان كس لر – اوشاغين چئوره سيني دولايان توپلانتي اونا بو باره ده يارديم ديلار . بو فاكت لاردان بيريسي اوشاق لا ايش بيرليي اولمازسا – اوشاق دا دوشونجه يارانماسيندا عكس اثرلر اولاجاق دير .
3 : اوچونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق ايچينده اولان دوشونجه ني باشقالارا اعلان ائتمه ك ايچون گوزه گورونه ن ابزارلار آختارير . بئله كي مثال سايماق ايچون بارماق لاريندان امداد آلير . ويگوتسكي بو دورومو اوشاق ايچون چوخ اونملي سايير نه دن كي بو دوروم دا داها ديل تكجه سوزو يئتيرمه ك ايچون دئييل بلكه دوشونجه چاتديرماق مقصدينده دير و بو ديل له اوشاق اوز دوشونجه سيني و حركت لريني بير لشديرمه يه چاليشير . مثال « كوسدوم » دئينده – بيرده اوزونو يانا چئويرير – گوزلريني يومور – حتي اللريني قارماقلايير . دئمه ك او – دوستلوق اوز به اوز دايانماق دا – گوز گوزه باخماقدا و ال اله دورماق دادير – ياخشي جا دوشونور .
4 : دوردونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق بير انسان اولاراق باشارير دوشونجه سيني ايچه ريده ساخلاسين و ديل يا ديگر واسطه لرله گوسترمه سين . بئله حال دا اوشاق بارماقلارينا و يا كاغيذا – مدادا مراجعت ائتمه دن ايچه ريسينده سايير – علاوه ائدير – ويا كسر ائدير . ديل بو دوروم دا دينجلمه ك – داها زنگين لشمه ك و پيشمه يه مجال تاپير . بو دوروم دا ديل و دوشونجه نين ايش بيرليي هر بير اوشاغين كاراكتري يارانماسيندا اساس رولو اوينايير . بو اوزدن دير ويگوتسكي و ها بئله ديگر عاليم لر چون پياژه – باختين – ديكسون كراو – كارل بروكمن ....بو دوروم دا اوشاقلاري نه تك آنا ديليني دئيشمه يي بلكه بئله دوغولدوغو شهري ترك ائتمه دن خبردار ائديرلر و بو باره ده شلي ( آلمانيا شاعري ) سوزوندن فايدالانيرلار كي (( تانري انسانا ديل وئردي و ديل انسانا دوشونجه باغيشلادي ! )) .
چامسگي و دوشونجه مبحثي ( چئويره ن دوكتور عزبدفتري )
posted by1:57 PM
زهره وفايي آراز ده رگي سي له آپارديغي دانيشيق ( تاريخ 17/10/1383)
مدني ايشلر اوجاغدا ايشلنمه لي ديلر
زهره وفايي خانيم آذربايجان تورك ادبياتي ساحه سينده چاليشديغيز ايچون ايلك سورونو بو ساحه يه وئريريك . سيزجه آذربايجان ادبياتي اينديكي چاغدا نه دوروما ماليك دير ؟
n بونا جاواب اونجه بيلمه لييك هانسي چاغي و هانسي يئري قياس ائديريك . منجه آذربايجان ادبياتي گئچميش اوتوز ايل قياسيندا بو گون ياخشي دوروما ماليك دير . آمما اوتاي آذربايجان و ها بئله باشقا اولكه لرله قياس دا دئمه ك چوخ گئري قالميشيق .
ايران چرچيوه سينده اولان فابريكا ماليك لري چوخو آذربايجانلي ديلار .سيزجه آذربايجان سرمايادارلاري بو گئديش ده نه رول لاري اولا بيلير ؟
n ايلك اولاراق بيزيم توقعي ميز ارشاد اداره سيندن دير كي بو ايشه متولي سانيلير . اوندان اومودوموز كسيله ن حالدا البته بئله سرمايادارلار دالي جا گئتمه لييك . بئله دوشونورم كي سرمايادارلار ايله دانيشماغين اوزه ل يوللاري واردير . اونلاري راضي ائتمه ك دانيشيق ايسته يير . بئله كي اونلار مالي فايدالاردان گوز يوموب و بو ايش لرين داشيديغي كولتوره ل منافعي يه اينانسينلار . منجه كولتوره ل ايش لر بير پس انداز كيمي دير . بير ملتين اعتباري اونون كولتورونده دير .
اينديليكده توركجه ديلينده اوزه لليكله آوروپا اولكه لرينده چوخلو كيتاب و ده رگي لر نشر اولور . بونلارين آذربايجان مدني حركتي انكيشافيندا خصوص ديل و ادبيات ساحه سينده نه تاثيري اولا بيلير ؟
n البته كي ائتگي سيز دئييل . ياييلان كيتاب يقين بير يئرده ثبت اولور . كولتور دئييلنده عموم كوتله نين ايسته يي – فيكري و هايئله اينامي دير . من بيلميره م ديشه ري ده چاليشان لار نه ساياق چاليشيرلار . بلكه ايچري ده اولان قايناقلاردان فايدالانيرلار . و يا گئچميش ده ثبت اولونان اثرلردن ياراناليرلار . هرحال دا ايشلري ده يرلي دير . منجه مدني ايش لر اوجاغين اوزونده ايشلنمه لي دير . اوجاقدان اوزاقلاشديقجا ايستي سي ده آزالير توستوسو ده ! بيز گره ك ايچريده چاليشان لارا آرتيق يارديم ائده ك . ايشلريني داها دقيق و داها دوزگون يارتماغا اونلارا امكان ياراداق . بئله ليك له بير اثر ثبت اولونان حال دا اونا مراجعت ائدنلر بيلسين لر كي بو اثر ميز داليندا يارانماييب دير بلكه اونو يارادان قاپي قاپي گزيب دولانيب دير . بيز اينديليك ده ديلچيليك و ها بئله سوزلوك حاققيندا آغير چاتمامازليغيميز واردير . بو ايش بير كسين ايشي دئييل نه دن كي بير كس تكجه بير كس قده ري چاليشا بيلر . بو گون آذربايجان دا بير لوغت شناسليق مركزي گره كير .
بويوردوز اوجاق دا ايشلنمه لي دير ايش لر و سيزجه بو اثرلر ايچريده ياييلسا داها ياخشي اولماز ؟
--- من بيلميره م اونلاري يايان لار نه آماج داديلار . بو گون اينترنت بير نهنگ واسطه دير . ايش اهلي هر نه يول ايله اولموش سادا آختاريب تاپاجاق دير . بورادا بيرده ساتيش پروبلمي واردير . و ديگر طرف دن سوز صاحبينه يئتيشمك سوزودور . منجه اساس ايشين بوراسي دير . اوجاق دا دوروم بير ساياق دير كي يازيچيا يازي دان چوخ اعتبار وئريلير . ايش ده گوروروك كي تانينميش يازيچيلارين اثرلرينه آرتيق ماراق گوستريلير . آمما آد بير آز نابلد اولاندا اوخويان شبهه ايله ياناشير . منجه اساس اوخوجونو جذب ائتمه ك دير . و من ايشلريمده بو باره ده نائليت تاپميشام . خالق سئوير اوز فولكلورونو ثبت اولموش حال دا گورسون . دوغروسو بيزلر هر گون و هر ساعات اوز فولكلوروموز ايله ياشاييريق آمما يازيلان حال دا خالق اوز شكليني دوغرو بو كيتاب دا گورور . بونلار حاقلي ديلار ايه ر ايسته ييرلر اوز حاقلاريندا آرتيق معلومات آلسينلار . اوز تاريخ لري حاقدا آرتيق بيلسينلر . بوگون هر كيمسه دونيانين هر هاراسيندا يازير گره ك كي اونجه اوز مخاطب يني تاپسين . و ديگر طرف دن اوجاق دا ياشايان بيري خالقين گوجوندن خبرداردير . اونا گوره چاليشيريق قيمتي اوجوز كيتاب ياياق . بونا بلد اولمايان لار كيتابي يوخاري قيمتده بازارا وئريرلر و يا قونو نامانوس اولور . و بئله حال دا خالق ياخشي قارشيلامير و يالنيش ايش گوره ن لر بونسوز كي اوز يالنيش ليق لارين قبول ائتسين لر گوناهي خالقين بوينونا ساليرلار كي جاماعات عوام دير بيلمير كيتاب نه دير . كيتاب اوخوماق نه دير . كيتاب يا ده رگي ايشي بير اينجه صنعت دير و بيري بو ايش ده باشاريلي اولماق ايسته سه هر طرفلي حسابلاييب سونرا مئيدانا گيرمه لي دير . يوخسا شهرت يا باشقا آماجا گوره اولسا هر توره لي سونونجا قاتلاشمالي دير .
ايندي مخاطب لريميزين باشلاري آشاغا يئنيب دير . نظره گلير داهادا آشاغي آپارمالييق . اورنك ايچون بينوره لي بير ايش گورمك ايچون اوشاق ادبياتي ساحه سينده چاليشمالييق . بيزيم اولكه ميزده بو باره ده نه ايشلر گورولوب سيز لر نه ايش گورموسوز ؟
--- دونيانين چوخ يئرلرينده ايش بئله دير كي مثال شطرنج ايچون كلوپ لار وار – كلوپون ده رگي سي وار – كيتابي و يازاني وار . اثرلر بير تشكيلات اوزوندن يارانير . آمما بيزلر تامام اوزه ل گوج لريميزله چاليشيريق . اونا گوره ده ايش ده يرلي اولمور . اوشاق ادبياتي دا بو سئرادان دير . من اوچ – دورد ايل اولور بونا چاتميشام كي اوشاقلاريميزي دا كولتوروموزده اشتراك وئرمه لييك . اوشاق ادبياتيندا بير نئچه كيتاب يايميشام . البته ده رگي مجوزي ايسته ميشم اولماييب . اوشاغي آرتيق دوشونه ن آناسي دير . منجه خانيم لار و آنا لاريميزا بو باره ده آرتيق وظيفه دوشور تا ائولادلاريله علاقه ساخلاسين لار . اوشاقلارا اويرتمه لييك كي توركو اونلارين اصيل ديلي دير . بو ديلده كيتاب دا اولا بيلر – بير تكميل ديل كيمي ناغيل – نقاشي – و هر بير زاد اولا بيلر . اوشاقليقدان بو ساياق عادت ائتسه لر چوخ ياخشي اولار . بو ايشلر البته متولي ايستير و اودا كي قحط الرجال دير ! هر حال دا هر كيمسه نه قده ر اليندن گلسه بو باره ده چاليشسا غنيمت دير .
دئدييز كيمي اوشاقلارين اوستونده ايشله مك چوخ قادين لارين وظيفه سي دير . آمما گوروروك كي بعضي خانيملار اوشاقلارين فارسي اويره ديرلر . بونلار بئله دوشونورلر كي فارسي باجاران اوشاق ياخشي درس اوخوياجاق بير حالداكي روانشناس لار بونون ترسين دئييرلر اوز آنا ديلين ياخشي باجارمايان اوشاق اوزگه ديلينده ياخشي اويرنه بيلمير بو زمينه ده فرهنگي ايشلر گورمه لييك . نه جور ائده بيلريك كي خانيم لارا يئتيره بيله ك كي اوشاقلاريميزا اوز آنا ديللرين اويرتمه لييك ؟
--- اونجه ده دئدييم كيمي بيز هانسي قياس اوزوندن بونو دئمه لييك . بو گون اوشاقلارا توركو آد قويماق داها شدت له يرينه گئدير . يوزده سكسان فاييز اوشاقلارين آدي توركودور . بو بير آتا و آنانين اوره ك ايسته يين يئتيرير . و گوسترير كي بونلار بونو دوشونوبلر اوز كولتورلرينده گوزل آدلار وار و باشقا ديللردن آد بورج آلماغا احتياج گورونمور . ديگر طرفدن عائله لر اوشاقلاريني فارسي دانيشديرديقلارينا گوره گركمز اونلاري چوخ قئناياق . گورورسوز كي اوشاغي فارسي يا توركو دانيشديرماق ائوده بير ائيله اونون ياراماغيندا تاثيري اولمور . آمارلار گوسترير كي ايكي ديللي اولكه لرده اوشاقلارين درس دن دوشمه سايي سي چوخ يوخاري دير . بونا مسئول لار گره ك فيكير وئرسين لر . بلكه بو ده يرلي سرمايالار اليميزدن گئتمه سين . گره ك كي اوشاق دا و آنا دا بير قرار علاقه يارانا . يوخسا زور هئچ زامان دوز گون جاواب وئرمه ييب . اونجه ده هر بير كس اوزو اينانمالي دير كي گوبله ك دئييل كي يئردن چيخميش اولسون . اينانسين كي اوزونون بير ده رين كولتورو واردير . بونا اينانسا اوزو يارادان لاردان اولاجاق دير . همين اوشاق كي ائوده فارسجا دانيشديريب لار اون دورد ياشينا چاتاندا بيزه مراجعت ائدير و توركو اوخويوب يارماغا يارديم كيتاب لار ايسته يير . اوشاقلار بير زامان بويويوب و گرچك لري باشا دوشه جك لر . آمما بيز ايله شيب بو زاماني گوزله مه مليك . اوشاقلاريميز گاهي شاشقين قاليرلار كي بو گئيدييم پالتار – بو دانيشديغيم ديل – بو منيم آديم – كيميندير . بير گورو كيمي بو سورو لارا هر تهر له جاواب وئرمه ك هر بير كيمسه نين بوينوندا بير وظيفه كيمي دير . ساده جه اوشاغا بير توركو آد سئچمه ك له اونا آنديراق كي سن هويت سيز دئييلسن – و سنين كيمليين چوخ گونمه لي بير كيمليك دير . و بونا گوره نه تك هئچ اوتانماغا يئر يوخدور بلكه عكسينه چوخ فخر ايله دئيه بيلسين من كيمم – نه سيه م – هر حالدا من بونا اينانيرام كي خانم لار بو باره ده آرتيق اثرلري اولا بيلر .
سيزين يازي لارين چوخو فولكلور باره سينده اولوب دور . ايندي نه ايش واريدي ؟ نه ساحه ده چاليشيرسيز – الينيزده نه ايش وار ؟
--- اوتوز عنوانا ياخين فولكلور كيتابيم يايليبدير . آنجاق بو ايش بير ائله گئنيش دير كي بير كس ين اليندن گله ن دئييل . و نه ده عومور بونا كفايت ائده ر . من كيتاب لاريمين اون سوزونده يازارام كي بو عنعنه ميثال تبريزين ششگلان محله سينه عايددير . دئمه ك حدديني بللي ائديره م . چاليشيرام آز تيراژ دا اولسادا ييغديق لاريمي ياييب و ثبت ائده م . بير پاراسينين عنوان لاري بير ائيله تئزه دير كي حتي او تاي دا چاليشانلاردا گورمه ميشه م . ميثال آلقيش – قارقيش توپلانتي سي يا گئييم لر و يا قاب لار . يا اولچولر حاققيندا مختص بير كيتاب يازلماييب . باشقا شهرلرده اولان اويرنجي لر ده بو باره ده ياخشي چاليشيرلار . اونلار بونو يقين ائديب لر كي بو فولكلور بيزيم دير و بيز لر اونو توپلامالييق . ايندي ليك ده نام آورا آذربايجان « 5 » - و « اوروج » قيسا ناغيللاريمين مجموعه سي و بيرده « مزدك » آدلي كيتابيم چاپدادير . « اوشاق مكتبي – 3 » ده ها بئله چاليشيرام .
ادبياتيميزين گله جه يين نه جور گورورسوز – سيزجه بو گئديشاتينان گله جك ايشيق دير يوخسا قارانليق ؟
--- دوغروسون ايسته سز اولمه ديريل بير ايش دير . اوساياق كي دونيا سويه لي ايره لي گئدير بيز گئتميريك . بيز اوز ايچيميزده ده علاقه ميز آزدير . ها بئله بين الخالق مركز لرله علاقه ساخلامالييق . تا دونيا بيلسين كي بورادا چاليشان لار واردير . بورادا بير زنگين كولتور واردير . گله جه يه گوره دئمه ليه م بيز سيز ده بو كولتور ياشاييب و ياشاياجاق دير . بو گون دوروم لار فرقلي دير . بو گون يونسكو كيمي مركز كولتورلرين محو اولماسيندان خبردار ائدير . بو گون بير پارا شانتاژلار واسطه سي له بير پارا كولتورلر – مدنيت لر آرادان گئتمه ده دير . شوكور تانريا – بيزيم كولتوروموز چوخ كوتوكلو دور بو تئزليك ده آرادان گئده ن دئييل . آمما بونو دا دانماياق كي بيزيم كولتوروموزه ده چوخلو نفوذ لار اولوب دور . اونو قوروماغا عموم حال دا بير يول تاپمالييق . تكجه بير كسين سوزو اينانميرام بير ائيله كسرلي اولسون . بو بير ميللي مسئله دير و ميللي بير اراده ايله قاباغينا چيخمالييق .
بويوردوز عموم يوللاري تاپمالييق . بو يوللاري كيم تاپاجاق دير ؟
--- او كس لر كي بو خطري حس ائديرلر . آتالار دئميشكن په ايله پلو اولماز ياغ ايله دويو گره گ – بوش ال ايله نه قده ر دوشونسن ده – نه قده ر يول بيلسه ن ده – نهايت بير ژورناليستي مقاله حديندن آرتماياجاق دير .
ادبيات ساحه سينده – اوز اولكه ميز و ها بئله شهريميز حاققيندا نه بويورورسونوز ؟
--- من سرحد بو آرادا گورموره م . من ايسته ينده آذربايجاني ياخشي حس ائده م اردبيله گئده رم . نه دن كي اردبيل آذربايجانين ديگر شهرلرينه نسبت آرتيق آذربايجان قاليب دير . دوغروسو اوجاق دئدييميز گونئي ده ائيله بيلرسن دورت ستونو لاخلاييب . اودور كي من هئچ بير يئري باشقا تهر دئميره م . آذربايجان كولتورون دئيينده من شيراز دا ياشايان تورك لر – قاشقايي تورك لر ..... نظرده آليرام . او زامانا كيمي كي بو ايشه بير متولي يوخدور اوزوموز بير متولي كيمي چاليشمالييق . اليميزدن گله ن ايشه يوخ دئمه يك . فيكيرداشليغيميزي – بيرلييميزي داها آرتيراق . هرنه قده ر منيمسه لييميزي آزالدساق بير ائيله ثمر گوتوره جه ييك . مدني چاليشماق لار فيكير بيرليك ايسته يير . بو ايش بير اوزه ل ايسته ك دئييل كي هركيمسه اوزونه بير مود آييرا . هامو بير – بيرينه باغلي اولمالي دير . بونسوز كي بيري بو يول دا اوزونه آرتيق حاق آييرا . هاموميز بير ملتيك و بير دام آلتيتدا ياشاييريق .
نظريز آذربايجان دا چيخان ده رگي لرين حاققيندا نه دير – اوزه لليك له آراز باره سينده – بير سوزونوز – راهكاريز وارسا بويورون .
--- من بير زامان ده ر گي ايشينده اولدوغوما گوره ايشين چم – خمين بيليره م . اوزاق دان باخان بئله بيلر كي بوياق خانا كوپودور – ده ر گي لري باسيب چيخاريرلار و دوزورلر گون قاباغينا ! چوخ – چوخ زحمتلي ايش دير . اونا گوره ده من ده ر گي لرده چاليشان دوست لاريميزدان اصلا آرتيق توقعي ائتمه ره م . چون امكان لاريندان و محدوديت لريندن خبريم وار . اونا گوره ده دئييره م اللريز آغريماسين . آراز اردبيلده و ها بئله تبريزده چوخلو سمپات لاري واردير . بير ده رگي اوزونو بيطرف ساخلاسا چوخ بويوك ايش گوروب دور . آرازين باشاريسي اونون گرچك لره آرتيق توخونماسي هابئله بير پارا مسئله لردن اوزونو كنار ساخلاماسي دير . انشاالله ايللر بويو آياق اوسته دايانسين . يوخسا آل – وئره چكيلسه چوخ امكاني واردير كي حاييف اولسون . حاييف اولماق لا حرام اولماغين فرقي وار . نئجه كي بير انسانين ياشاميندا اساس نه ساياق ياشاماق دير نه چوخ ياشاماق و داوام . ده ر گي لرده ده دئيلمه سين كي آتميش نومره ياييلدي – يئتميش نومره ياييلدي . دورد نومره ياييلسين آمما ده ر گي ياييلسين نه باشقا بير شئي !شوكورلر كي آراز بوگونه دك باشارا بيليب دير دوز يولدا اوزونو آياق اوسته ساخلاسين .
بيزده سيزه اللريز آغريماسين دئييريك كي بو چتين ليك له بو دورومدا اينديه كيمي اليزدن گله ني اسير گلمه ميبسيز . اليزدن هر نه گليب ادبياتيميز – فولكلوروموز – كولتوروموز ها بئله ديليميز حاققيندا گوجوز چاتان قده ر چاليشيب سينيز . دئمه ك اولار سيز آذربايجانيميزدا او كس لردن سينيز كي هميشه و هر وضعيت ده دايانمادان چاليشيب سيز . بونا گوره اوزوم و همكارلاريم طرفيندن سيزدن تشكر ائديب اللريز آغريماسين دئييره م .
--- ساغ قالين – الله سيزي ده يورماسين . ايه ر تصديق ائديرسيز كي دايما صحنه ده اولماق بير امتياز دير سيزده بو امتيازي اوزونوزه ساخلايين و هر دوروم دا صحنه ني باشقا يادلارا وئرمه يين و اوزونوز مئيداندا اولون . ساغ قالين !
posted by1:55 PM
